Türk Progressive Rock’un Zirvesinden 5 Şarkı

Barış Manço, Dünden Bugüne albüm kapağından

Yazar: EGON / Yayın Tarihi: 29 Mart 2011 (Yazının İngilizce orjinaline NPR'dan ulaşabilirsiniz.)

Türk psychedelic pop ve funky progressive rock ile olan gönül maceram zaman içinde gelişti.

Türk televizyon müzik kütüphanesi kayıtlarını ilk keşif şansı, New York’taki bir müzik mağazasının bodrum katında geldi. “Satılık değil.” dedi sahibi gülerek, bana şu ana kadar duyduğum en kötü caz-rock’ı çalarken. (Sonradan, plağın etiketinde yer alanın, ileride beni şaşırtan ve ilgimi çeken Pittsburgh merkezli saksafoncu "Nathan Davis"in  olduğunu doğruladım.) O anda, hip-hop yapımcısı J. Dilla’nın Türk jam-rock kahramanları Moğollar ile ilgili söyledikleri aklıma geldi. Ama ben, bıyıklı şef Barış Manço’nun 7 inçlik “Gönül Dağı”nın kapağını tuttuğumdaki ve kaydın içten gelen, derin, sert müziğin kaydındaki zerafeti dinlediğimdeki duygularımı asla unutmayacağım.

Albümün ses kalitesi bana 70’lerin ortalarındaki David Axelrod yapımını anımsattı. Yüzyıllar boyunca Anadolu kırsallarından İstanbul’a süzülerek gelen melodisi, evde Moog sentezcisinde çalındığında harika ses veriyordu. Manço'nun aşılabilir tenor sesi Fransız simgesi Serge Gainsbourg'la karşılaştırılıyordu, ancak onun -single'ın kol resmi üzerinde resmedilen- Osmanlı topluluğu  ona çirkin bir yetenek öneriyordu. Uçurumun kenarında durup, atlamak veya usulca geri çekilmek gibi yüce duyguların kaplamasıyla, kendimi Manço'nun kariyerinden içeri attım.

Yaklaşık 40 yıla yayılan Manço'nun çalışmaları, bir plak koleksiyoncusunu, onun -eğer varsa- Türk psiko albümünün beyaz balinası olan Dünden Bugüne gibi nadidelerini açığa çıkarmak için Ankara'ya tek yönlü bir bilet almaya zorlayabilir. Erkin Koray, Edip Akbayram, Özdemir Erdoğan, Cem Karaca ve Ersen Dinleten gibi isimlerin de içinde olduğu Manço'nun birçok çağdaşı, 70'lerde Türk rockının yenilikçileriydiler. Ancak onlar, bu denli geniş bir yelpazede müzik yapmadılar ve de geçen yıllar içinde kendi (ve diğer) kültürleri tarafından kutlanmadılar. Bu listedeki -Manço'nun kariyerinin 70'lerin başından ortalarına kadar olan psychedelic ve progressive rock büyüsüne en açık biçimdeki- örnekler, onun dehasını göstermeye yardımcı olur.

Türk Progressive Rock’un Zirvesinden 5 Şarkı

İşte Hendek İşte Deve (Sanatçı: Barış Manço, Albüm: Barış Manço)

Manço'nun Moğollar ile birlikte Sayan etiketi altında yayınladıkları 7-inçlik iki single'dan biri olan "İşte Hendek İşte Deve", Manço'nun Sayan'ı Yavuz Plak için terk etmesinin ardından 1971'de yayınlanan derleme albüm Dünden Bugüne üzerinden kendi yolunu buldu. Moğollar'ın klavyecisi Murat Ses'in Hammond orgu, gitarist Cahit Berkay'ın kederli nakaratı ve davulcu Engin Yörükoğlu'nun gürleyen çalışı şeklindeki etkisi eksik olmasına rağmen Manço'nun kariyerinin "Mançomongol" (Manchomongol) olarak adlandırılan döneminin önemli bir eseridir. (Dünden Bugüne Guerssen Plak'ta (Guerssen Records) mevcuttur.)

Bebek (Sanatçı: Sevil & Ayla, Albüm: Bebek)

Şubat 2007'de, Stones Throw ofisinde oturup, rapçi Guilty Simpson ve yapımcı Denaun Porter ile konuşurken, ofis müdürümüz bana bir paket uzattı. "İstanbul'dan ve değerli" dedi gülümseyerek. "Dinlemek için sabırsızlanıyorum!" Denaun'u odanın önüne çektim, yürürken paketi açtım ve bu "Manço Prodüksiyon"u çaldığım pikabın önüne yerleştirdim. Led Zeppelin'in "Whole Lotta Love"ı andıran derin bir org riffi çaldı. Davulun sesi, vurmalı keman ve bass hattının zemin hazırladığı Sevil ve Ayla'nın koro şeklindeki seslerinden öncesi dakikalar gibi geldi. (Manço, bu çizginin gücünün farkına vardı ve daha sonra, çıkardığı tek İngilizce albüm olan Nick the Chopper'daki "Lonely Man" için "Bebek"i bir kez daha çaldı.) "Lanet olsun!" sözü, Denaun'un kaçınılmaz sorusundan önce geldi: "Bunlardan nasıl edinebilirim?" Tabii ki, ona zorunlu CDR'ı gönderdim. Şimdi sabırla -yakın zamandaki Detox'un yapımcısı- Denaun'un, Dr. Dre'nin uzun süredir beklenen albümü üzerine Manço için bazı gizlice yollar bulmasnı bekliyorum.

Gönül Dağı (Sanatçı: Barış Manço ve Kurtalan Ekspres, Albüm: Gönül Dağı)

Bu, Manço'nun Kurtalan Ekspres'in ilk vücut bulduğu hâliyle (Özkan Uğur, Ohannes Kemer, Nur Moray ve Celal Güven) yaptığı ilk single'lardandır. Bu isimler, bu single'a, Moğollar'ın davulcusu Yörükoğlu ve klavyecisi Ses tarafından dahil edildi. Sonuçlar mükemmel ve üsluba ilişkin olarak, saz virtüözü ve bu parçanın bestecisi Neşet Ertaş'a çok şey borçluyuz. Manço daha sonra bu parçayı, Yavuz Plak'tan çıkan Sakla Samanı Gelir Zamanı albümüne dahil etti, ki bu albüm, aynı şekilde harika bir single olan "Ölüm Allah'ın Emri" ile, güzel anlarla dolu bir şekilde zirveye yarışıyordu.

Sandığımı Açamadım (Sanatçı: Esin Afşar, Albüm: Sandığımı Açamadım)

Şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu Esin Afşar'ın "Sandığımı Açamadım" single'ının idaresini ona emanet etmesi, Manço'nun yükselen yıldızının bir kanıtıdır. Sadece bir kayıt "Gönül Dağı" ile "Sandığımı Açamadm"ı Yavuz Plak diskografisinde ayırır ve Manço / Kurtalan Ekspres etkisi açıktır: Sert davullar, kesik ve kuvvetli, düşük kayıtlı bas hatları periyodik olarak dizelere ve Afşar'ın sesini süsleyen tahtadan yapılmış üflemeli çalgılara yol verir.

Kolbastı (Sanatçı: Barış Manço ve Kurtalan Ekspres, Albüm: 2023)

Axelrod'un "Masumiyet Şarkıları" vardı. Gainsbourg'un "Melody Nelson Tarihi" vardı. Manço'nun da "2023"ü vardı. Bu eser, sanki Manço, Capital Records'ın yapımcısı ile ilk kez karşılaşmış ama Fransız'ın başyapıtının farkında gibi. Ancak uzun dönemli bir oyuncunun her iki tarafına yayılmış tekil bir irade yaratmak için yapılan hamle, Manço'nun Yavuz Plak için ilk ve en birleşik albümüne öncülük etti. Küresel vizyonla birlikte önemin sonradan anlaşılması Manço'ya, ticarî başarısızlığın neredeyse önceden takdir edilmiş olduğunu göstermiş olabilir, ancak biz, onun güçlendiği -genişletilmiş Kurtalan Ekspres destekli ve bateri, Korg sentezcisi ve çift saplı gitarla donatılmış- bu karanlık, futuristik albümünden memnun olmalıyız. 2023 albümünün son şarkısı "Kolbastı!", Türk progressive rocku zirveye taşıyor.

*Şarkıları plak kalitesinde buradan dinleyebilirsiniz...


Çeviri Notları

Not: Bir süre önce internette dolaşırken bu yazıyı gördüm. İlgimi çekti, çevirip paylaşmak istedim. Çeviri hatalarım varsa, yazının daha düzgün bir şekilde yayınlanması için, şimdiden her türlü eleştiri ve öneriye açığım... (Gördüğüm kadarıyla yazı diğer okurlar tarafından da ilgi çekmiş ve Selda Bağcan'ı yazmaları konusunda istek var.)

Not 2: Yazının kaynağı NPR (National Public Radio - Ulusal Halk Radyosu) isimli site olup, İngilizce orjinalinden okumak isteyenler ve/veya şarkıları dinlemek isteyenler için tam adresi şu şekildedir: http://www.npr.org/2011/04/01/134951290/five-songs-from-the-zenith-of-turkish-progressive-rock

Not 3: Yazının yazarı EGON hakkında şu şekilde bilgiler yer almaktadır: EGON, Stones Throw markasının genel müdürüdür. Ayrıca, Amerikan funk ve soul albümlerini, ve Peanut Butter Wolf ile Soul-Cal damgasını yeniden basan Now-Again Records'ı (Şimdi-Yeniden Plakçılık) kurdu. Tüm dünyada, mekanlarda funk ve psychedelia ayarlamakta ve DJ'liğini yapmaktadır.

Not 4: Yazıda geçen bazı isimler ve kavramlar şu şekildedir:

• Psychedelic Müzik (ya da Psychedelic Rock): 1960lardaki yaygın madde kullanımından etkilenerek pop kültürüne de yansıyan müzik türü.
• Psychedelic Rock: Çoğunlukla zeki ve "derin" insanların müziği kabul edilir. Şarkıları duygu yüklüdür. Şarkı sözleri toplumsal eleştri, aşk, hüzün, yalnızlık gibi temalara dayanır.
• Progressive Rock: 1960'ların sonlarında ve 1970'lerin başlarında "ağırlıklı olarak Britanyalı grupların rock müziğini yeni sanatsal seviyelere çekme girişiminin" sonunda ortaya çıkmıştır.
• Nathan Davis: Amerikalı film ve televizyon oyuncusu.
• Serge Gainsbourg: Fransız müzisyen ve sinemacı